a giờ rưỡi chiều ngày 21-6-1893, bác sĩ Alexandre Yersin đặt chân lên cao nguyên Lang Bi-an, tạo một bước ngoặt lớn trong lịch sử phát triển Đà Lạt, góp phần biến Đà Lạt từ một vùng đất hoang sơ của người Lạch thành một thành phố nổi tiếng có tên trong nhiều quyển từ điển bách khoa trên thế giới.

Một trăm năm đã trôi qua kể từ ngày đáng ghi nhớ này, nhưng hình ảnh của bác sĩ Yersin, của Đà Lạt năm xưa vẫn sống mãi trong tâm tư, tình cảm người Đà Lạt. Tìm hiểu về Đà Lạt năm xưa là niềm thích thú của không ít người Đà Lạt và du khách một lần đặt chân lên thành phố trên cao nguyên này.

Có hai ngả đường có thể đưa người đọc trở về với Đà Lạt những ngày qua: tư liệu sống do các cụ già người Lạch và người Kinh kể lại và tư  liệu viết trong sách báo. Chúng tôi rất tiếc không đủ điều kiện để đi theo ngả đường thứ nhất.

Trong nửa đầu thế kỷ XX, các Tạp chí Đông Dương (Revue Indochinoise), Đông Dương (Indochine), Tạp chí Đông Dương Pháp lý và Kinh tế (Revue Indochinoise Juridique et Économique), Hoạ báo Châu Á Mới (L’ Asie Nouvelle Illustrée), Tập san của Hội Nghiên cứu Đông Dương (Bulletin de la Société des Études Indochinoises),... đã đăng nhiều bài viết về Đà Lạt và bác sĩ Yersin. Étienne Tardif, Pierre Bouvard và F. Millet cũng biên soạn một vài tác phẩm về Đà Lạt. Các tác giả này đã cung cấp một số tư liệu bổ ích cho công tác nghiên cứu lịch sử xây dựng thành phố Đà Lạt từ năm 1893 đến năm 1944.

Với mục đích giới thiệu tư liệu, trong tập sách nhỏ này, chúng tôi chỉ tóm tắt, lược dịch những tư liệu chính. Các tư liệu có một số chi tiết không đồng nhất, thiếu chính xác (độ cao các đỉnh núi, dân tộc ít người,...). Với tinh thần tôn trọng nguyên văn, chúng tôi vẫn dịch theo ý của tác giả.

Về các địa danh, chúng tôi dùng từ địa phương. Trong trường hợp chưa tìm được từ địa phương, chúng tôi ghi địa danh theo nguyên tác.

Tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II, Thư viện Khoa học Xã hội, Khoa học Tổng hợp, Viện Bảo tàng Lịch sử, Viện Pasteur Thành phố Hồ Chí Minh, Thư viện tỉnh Lâm Đồng, Ban Khoa học và Kỹ thuật, Liên hiệp Khoa học - Sản xuất thành phố Đà Lạt, chúng tôi đã tìm được một số tư liệu có liên quan đến Đà Lạt từ năm 1893 đến năm 1944 nhưng chắc hẳn còn nhiều tư liệu chưa tìm thấy. Chúng tôi rất mong nhận được sự góp ý, phê bình chân thành của bạn đọc.

 Đà Lạt, Xuân Quý Dậu

(2003)

TÁC GIẢ