Khoa học xã hội và nhân văn (KHXHNV) là hệ thống tri thức phản ánh những quy luật hình thành vận động và phát triển của xã hội và con người.

Ngày nay cuộc cách mạng khoa học - công nghệ hiện đại không những đã tạo ra sự biến đổi sâu sắc trong công nghệ sản xuất mà còn tác động rất lớn đến lĩnh vực chính trị xã hội trong lối sống, trong ý thức tư duy của con người, đặt vai trò vị ví của nguồn lực con người, yếu tố con người là trung tâm, động lực và là mục tiêu của sự phát triển bền vững.

Quan điểm của Đảng ta về phát triển KHXHNV, coi KHXHNV là công cụ sắc bén trong đổi mới nhận thức, đổi mới phương pháp tư duy, xây dựng ý thức xã hội và nhân cách con người XHCN. Đồng thời phải xây dựng và phát triển nguồn lực con người cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) theo định hướng XHCN.

Đảng ta luôn quan tâm đến việc nghiên cứu KHXHNV vì nó là cơ sở tư tưởng chỉ đạo phương hướng phát triển xã hội; là sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động của Đảng; là cơ sở khoa học để hoạch định chủ trương, đường lối chính sách của Đảng trên con đường đi lên CNXH; là vai trò quan trọng trong việc hình thành thế giới quan khoa học, nâng cao dân trí, giáo dục tính nhân văn, bảo tồn phát huy truyền thống tốt đẹp và bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước.

Nghị quyết Trung ương 2 (khóa VIII) đã xác định hệ thống quan điểm, định hướng chiến lược phát triển khoa học - công nghệ trong thời kỳ CNH, HĐH và mục tiêu nhiệm vụ phát triển khoa học - công nghệ đến năm 2000, trong đó xác định rõ nhiệm vụ của KHXHNV. Ở địa phương Lâm Đồng công tác nghiên cứu KHXHNV đang có nhiều chuyển biến, bước đầu có những nét khởi sắc.

Các nghị quyết Đại hội V, Đại hội VI tỉnh Đảng bộ và nhất là Nghị quyết 09 của Tỉnh ủy về chương trình hành động thực hiện Nghị quyết Trung ương 2 phát triển khoa học - công nghệ trong thời kỳ CNH, HĐH và nhiệm vụ đến năm 2000 đã xác định tư tưởng chỉ đạo mục tiêu nhiệm vụ các hoạt động khoa học - công nghệ ở địa phương trong đó có KHXHNV là:

1. Phải bằng các biện pháp hữu hiệu nhất để nâng cao trình độ dân trí, tạo điều kiện cho nhân dân trong tỉnh hiểu biết, tiếp thu và ứng dụng được khoa học - công nghệ vào sản xuất đời sống;

2. Hoạt động khoa học - công nghệ phải phục vụ tốt cho việc nâng cao đời sống, ổn định định canh, định cư, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc, vùng kinh tế mới;

3. Hoạt động khoa học - công nghệ phải xuất phát từ tình hình thực tiễn địa phương để định hướng hoạt động, trước hết cần phục vụ tốt cho sự phát triển bền vững các thế mạnh kinh tế của tỉnh.

Thực hiện tư tưởng chỉ đạo nêu trên, Tỉnh ủy hàng năm định hướng nội dung nghiên cứu KHXHNV nhằm phục vụ cho cấp ủy Đảng và chính quyền cụ thể hóa các chủ trương của Trung ương vào thực tiễn địa phương và giải quyết những vấn đề thực tiễn địa phương đặt ra trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo quản lý xã hội. Trong những năm qua, dưới sự chỉ đạo của Tỉnh ủy, chương trình nghiên cứu KHXHNV tập trung nghiên cứu những vấn đề lớn như sau:

Các vấn đề dân tộc và tôn giáo: Nghiên cứu xây dựng đề án phát triển kinh tế - xã hội ở vùng dân tộc. Điều tra di sản văn hóa của các dân tộc để bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc ít người bản địa Lâm Đồng (Mạ - K'Ho - Churu). Nghiên cứu sự hình thành phát triển các tôn giáo, nhất là đạo Tin Lành, trong vùng đồng bào dân tộc ở Lâm Đồng.

Nghiên cứu các vấn đề thực hiện chính sách xã hội nhằm xây dựng và phát huy nguồn lực con người, nâng cao dân trí, chính sách đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho người lao động, xây dựng đội ngũ giai cấp công nhân, đội ngũ giai cấp nông dân, đội ngũ trí thức phục vụ CNH, HĐH ở địa phương.

Nghiên cứu các vấn đề về xã hội như: giáo dục, y tế, văn hóa, dân số, chăm sóc, bảo vệ, giáo dục trẻ em nhằm bồi dưỡng, xây dựng nguồn lực yếu tố con người phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội và sự nghiệp CNH, HĐH ở địa phương.

Nghiên cứu loại hình kinh tế trang trại góp phần thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn.

Nghiên cứu các vấn đề về công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị: Nghiên cứu công tác xây dựng Đảng trong các ngành, khối khoa giáo và xây dựng các mục tiêu cơ cấu của đội ngũ cán bộ chủ chốt ở các xã, phường, huyện, thị, thành phố.

Từ những vấn đề lớn nên trên, hàng năm Ban Tuyên giáo tham mưu cho Tỉnh ủy lãnh đạo, chỉ đạo toàn bộ các hoạt động khoa học, công nghệ, môi trường, trong đó có KHXHNV. Đồng thời phối hợp với Sở khoa học, công nghệ và môi trường, các cơ quan chủ trì để thực hiện các định hướng chỉ đạo và tổ chức nghiên cứu cụ thể các đề tài gồm: xây dựng kế hoạch, tổ chức lực lượng nghiên cứu, dự toán kinh phí v.v... bảo đảm tính chính trị tư tưởng, quan điểm đường lối của Đảng, thực hiện các chỉ thị, nghị quyết của cấp ủy Đảng địa phương và đảm bảo tính khả thi của các đề tài được ứng dụng vào cuộc sống.

Nội dung nghiên cứu các đề tài trong chương trình KHXHNV của tỉnh những năm qua đạt được kết quả, thực hiện đúng mục tiêu, nội dung và phương pháp nghiên cứu khoa học, giải quyết những vấn đề đặt ra của thực tiễn xã hội và ứng dụng bước đầu có hiệu quả trong cuộc sống.

Trước hết, các đề tài nghiên cứu về xây dựng nguồn lực con người nhằm phát huy nguồn lực và nội lực phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội trong quá trình CNH, HĐH ở địa phương. Việc xây dựng nguồn lực phải chú trọng chăm lo cho thế hệ trẻ "vì lợi ích trăm năm phải trồng người", vì tương lai của dân tộc, của đất nước, phải đào tạo thế hệ cách mạng cho đời sau, tạo nguồn nhân lực cho thế kỷ 21. Các đề tài nghiên cứu do ủy ban bảo vệ, chăm sóc trẻ em tỉnh phối hợp với các ngành có liên quan đã điều tra khảo sát đánh giá tình trạng về dinh dưỡng, đời sống, vui chơi, giải trí; về tình trạng trẻ em mồ côi lang thang, trẻ em phạm pháp, trẻ em bị xâm hại trước các tệ nạn xã hội. Từ đó, đã tìm ra các giải pháp hữu hiệu khả thi để nâng cao đời sống, xây dựng mô hình vui chơi giải trí cho trẻ em ở nông thôn, vùng dân tộc, đưa trẻ em lang thang hòa nhập cộng đồng và bảo vệ, chăm sóc đặc biệt trẻ em trước các tệ nạn xã hội.

Xây dựng nguồn lực con người, đặc biệt chú trọng tới công tác giáo dục, đào tạo để tạo nguồn, nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Các đề tài nghiên cứu do Sở giáo dục - đào tạo thực hiện tập trung vào những vấn đề cốt lõi là xây dựng dự án chiến lược phát triển sự nghiệp giáo dục giai đoạn 1996-2000 và nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo. Các đề tài nghiên cứu đã đánh giá thực trạng tình hình giáo dục, đào tạo và xây dựng hệ thống giải pháp khả thi các vấn đề mà xã hội quan tâm, đó là duy trì sĩ số, chống bỏ học, thất học, nhất là ở vùng sâu, vùng đồng bào dân tộc; tình trạng đạo đức học sinh phổ thông hiện nay trước các tệ nạn xã hội xâm nhập vào trường học; chất lượng dạy học trên cơ sở chuẩn hóa đội ngũ cán bộ giáo viên các cấp.

Yêu cầu của sự nghiệp CNH, HĐH và sự phát triển các thế mạnh kinh tế của địa phương là phải đào tạo đội ngũ lao động có trình độ và tay nghề cao, có khả năng tiếp thu và vận hành thiết bị công nghệ tiên tiến hiện đại.

Các đề tài nghiên cứu do Sở Lao động - Thương binh - Xã hội thực hiện đã đánh giá thực trạng đội ngũ lao động ở các doanh nghiệp về trình độ, năng lực, tay nghề của cán bộ quản lý, công nhân lao động, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng đội ngũ lao động mà cốt lõi là bồi dưỡng đào tạo nâng cao tay nghề nhằm đạt mục tiêu 25% số lao động được đào tạo nghề.

Các đề tài: "Thực trạng và giải pháp xây dựng đội ngũ công nhân lao động" do Liên đoàn Lao động thực hiện và đề tài: "Thực trạng và giải pháp xây dựng đội ngũ nông dân" do Hội Nông dân tỉnh thực hiện đã khảo sát, đánh giá thực trạng về trình độ, tay nghề và đời sống của công nhân, nông dân trong sự nghiệp CNH, HĐH ở địa phương.

Một vấn đề quan trọng trong xây dựng nguồn nhân lực là đào tạo, bồi dưỡng cán bộ chủ chốt trong hệ thống chính trị ở cấp phường, xã, huyện, thị, thành phố. Các đề tài do Trường Chính trị Lâm Đồng thực hiện đã khảo sát đánh giá đúng thực trạng của đội ngũ cán bộ chủ chốt ở xã, phường, cấp huyện trên địa bàn tỉnh và đã xác định cơ cấu tiêu chuẩn cán bộ chủ chốt để xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng về văn hóa, lý luận chính trị, quản lý nhà nước, giúp họ nâng cao trình độ năng lực để quản lý xã hội, chăm lo phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương.

Nhóm các đề tài nghiên cứu về nguồn lực con người, thực hiện "chiến lược con người", hình thành nhân cách con người XHCN để phát huy nguồn nhân lực phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội trong quá trình CNH, HĐH địa phương ở thời kỳ hiện tại và cả trong thế kỷ 21.

Thứ hai là nhóm các đề tài nghiên cứu về dân tộc và di sản văn hóa dân tộc để xây dựng bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc địa phương. Ở Lâm Đồng, dân tộc bản địa chiếm trên 20% dân số, chủ yếu là K'Ho, Mạ, Churu... Thực hiện chủ trương của tỉnh, đầu tư phát triển kinh tế - xã hội 27 xã trọng điểm có đông đồng bào dân tộc để nâng cao đời sống, các đề tài do Sở Văn hóa - Thông tin, Ban Dân vận kết hợp với Trường Đại học Đà Lạt thực hiện đã nghiên cứu về dân tộc học, về dự án phát triển kinh tế - xã hội nhằm định canh, định cư, ổn định đời sống vùng đồng bào dân tộc. Đặc biệt, các đề tài điều tra di sản văn hóa vật thể, phi vật thể của các dân tộc: K'Ho, Mạ, Churu ở Lâm Đồng với phương pháp điền dã, điều tra thống kê tất cả các di sản văn hóa ở từng hộ gia đình đồng bào dân tộc trên các địa bàn của tỉnh.

Những di sản văn hóa đó thật đa dạng, phong phú, mang đậm đà bản sắc của từng dân tộc, các đề tài đã đề xuất các giải pháp khả thi và những kiến nghị xác đáng để bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa, xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ở vùng đồng bào dân tộc hòa nhập trong nền văn hóa cộng đồng, thực hiện tốt Nghị quyết Trung ương 5.

Thứ ba là nhóm các đề tài nghiên cứu về các vấn đề xã hội và chính sách xã hội nhằm phát triển mọi mặt đời sống xã hội, xóa đói giảm nghèo, xây dựng một xã hội công bằng văn minh.

Các đề tài nghiên cứu về phát triển sự nghiệp y tế giai đoạn 1996-2000 về mô hình dinh dưỡng, mô hình chăm sóc sức khỏe ban đầu ở xã Lát - Lạc Dương do Sở Y tế, Sở Kế hoạch - Đầu tư thực hiện đã xây dựng hệ thống giải pháp nhằm bảo vệ, chăm sóc sức khỏe nhân dân, thực hiện các tiêu chí con người về dinh dưỡng, tuổi thọ, về sự phát triển dân số, kế hoạch hóa gia đình.

Các đề tài nghiên cứu về tôn giáo do Ban Tôn giáo tỉnh thực hiện đã nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển các tôn giáo ở Lâm Đồng, đánh giá thực trạng về cơ sở thờ tự, đội ngũ chức sắc và tín đồ, đề xuất các giải pháp nhằm thực hiện các chính sách tự do tín ngưỡng của Đảng và nhà nước, xây dựng khối đoàn kết toàn dân.

Trong quá trình thực hiện công cuộc đổi mới phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN và khuyến khích các thành phần kinh tế phát triển sản xuất, góp phần nâng cao đời sống nhân dân, sự phân tầng xã hội và phân hóa giàu nghèo là một thực thể của đời sống xã hội. Do đó, đề tài: "Nghiên cứu thực trạng đời sống, sự phân tầng xã hội trong cư dân Lâm Đồng" do Trường Chính trị thực hiện và đề tài "Nghiên cứu mô hình kinh tế trang trại" do Ban Kinh tế Tỉnh ủy thực hiện đã đánh giá thực trạng sự phân tầng xã hội, phân hóa giàu nghèo, với mô hình kinh tế trang trại đã góp phần xóa đói giảm nghèo ở Lâm Đồng.

Thứ tư là nhóm các đề tài nghiên cứu về Lịch sử truyền thống của các Đảng bộ, các ngành, các địa phương trong tỉnh để giáo dục truyền thống yêu nước, đấu tranh kiên cường, bất khuất, anh dũng hy sinh của nhân dân Lâm Đồng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ xâm lược.

Bằng phương pháp luận sử học các công trình nghiên cứu đã sưu tầm tư liệu ở các kho lưu trữ quốc gia, gặp gỡ các vị lão thành cách mạng nhân chứng lịch sử, tổ chức các cuộc hội thảo và biên tập xuất bản các công trình như "Lịch sử Đảng bộ Lâm Đồng" tập 3 (1954-1975); Cách mạng tháng Tám ở Lâm Đồng; Lịch sử ngành bưu điện; Lịch sử giai cấp công nhân và công đoàn Lâm Đồng (1929-1999); Lịch sử phong trào phụ nữ Lâm Đồng; Lịch sử Đảng bộ huyện Di Linh, Đức Trọng, Lâm Hà, Đơn Dương, Lạc Dương, thị xã Bảo Lộc và thành phố Đà Lạt v.v...

Cuối cùng là nghiên cứu chương trình bộ Địa chí Lâm Đồng bao gồm 12 đề tài nhánh đã được Hội đồng nghiệm thu đánh giá kết quả bước đầu. Bộ Địa chí Lâm Đồng sẽ được hoàn chỉnh và xuất bản vào năm 2000 nhằm giới thiệu về đặc điểm tự nhiên, địa giới hành chính, hệ sinh thái động thực vật, dân cư dân tộc, truyền thống đấu tranh cách mạng, sự phát triển kinh tế - xã hội v.v... phục vụ cho công tác nghiên cứu, giảng dạy, học tập cho khách du lịch và toàn thể nhân dân muốn tìm hiểu về Lâm Đồng.

Những năm qua, hoạt động nghiên cứu khoa học xã hội - nhân văn ở Lâm Đồng, dưới sự chỉ đạo của Tỉnh ủy và sự phối hợp đồng bộ giữa các ban, ngành, đoàn thể có liên quan, đã đi vào nề nếp. Nhiệm vụ kế hoạch nghiên cứu hàng năm đã được Tỉnh ủy chỉ đạo các định hướng nghiên cứu và được UBND Tỉnh phê duyệt, đầu tư kinh phí, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác nghiên cứu. Do đó, các đề tài nghiên cứu đã được ứng dụng vào trong thực tiễn đời sống và có hiệu quả nhất định, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội trong quá trình CNH, HĐH ở Lâm Đồng.

Trong những năm qua, tổ chức nghiên cứu KHXHNV ở địa phương có thể đánh giá một số kết quả ban đầu như sau:

Xuất phát từ yêu cầu lãnh đạo của cấp ủy, định hướng tư tưởng, nội dung và thực tế của địa phương đặt ra, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy đã tích cực tham mưu cho cấp ủy và phối hợp chặt chẽ với các sở, ban, ngành, nhất là với Sở khoa học, công nghệ và môi trường, để xây dựng kế hoạch phù hợp và trình cấp ủy, UBND Tỉnh phê duyệt. Chính vì vậy, việc tổ chức nghiên cứu KHXHNV thực sự phục vụ cho công tác quản lý lãnh đạo và gắn chặt với quá trình phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương.

Các đề tài đã huy động được lực lượng cán bộ khoa học kỹ thuật ở địa phương tham gia nghiên cứu khoa học, trong đó có cả các cán bộ khoa học của các cơ quan Trung ương đóng ở địa phương, vừa nâng cao trình độ năng lực của cán bộ, vừa thể hiện trách nhiệm khi thực hiện nhiệm vụ một cách sáng tạo, có cơ sở khoa học và có hiệu quả hơn.

Kết quả của các đề tài bước đầu đã phát huy tác dụng trong quá trình ứng dụng đề tài nghiên cứu vào thực tiễn, góp phần vào việc giải quyết những vấn đề xã hội bức xúc nhất đặt ra ở địa phương như vấn đề dân tộc và tôn giáo, vấn đề xây dựng nguồn lực, đội ngũ lao động trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, tạo ra những tiền đề quan trọng trong quá trình CNH, HĐH ở địa phương.

Nghiên cứu KHXHNV góp phần xây dựng tiềm lực khoa học - công nghệ, tập hợp đội ngũ cán bộ khoa học - kỹ thuật làm công tác nghiên cứu và góp phần nâng cao trình độ dân trí, đào tạo bồi dưỡng nhân lực, nhân tài ở địa phương.

Tuy nhiên, trong quá trình tổ chức thực hiện và tham mưu cho cấp ủy lãnh đạo, chỉ đạo nghiên cứu KHXHNV ở địa phương còn một số vướng mắc, tồn tại như sau:

- Hiện nay việc tổ chức và chỉ đạo các hoạt động nghiên cứu KHXHNV ở các địa phương còn khác nhau, chưa có sự thống nhất mô hình tổ chức, có nơi thành lập hội đồng KHXHNV, Trung tâm nghiên cứu KHXHNV, có nơi thành lập Ban chỉ đạo các chương trình KHXHNV hay Ban chủ nhiệm chương trình KHXHNV... Do đó kiến nghị Ban Khoa giáo Trung ương, Bộ Khoa học, công nghệ và môi trường cần có sự chỉ đạo và hướng dẫn thống nhất với các cấp ủy và Ban tuyên giáo ở địa phương.

- Lực lượng nghiên cứu KHXHNV ở địa phương ít lại không có cán bộ đầu đàn, đo đó việc đánh giá thẩm định khoa học chuyên sâu các đề tài nghiên cứu gặp nhiều khó khăn, mặc dù có sự phối hợp chặt chẽ giữa các sở, ban, ngành và cơ quan Trung ương. Điều đó đặt ra phải đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ KHXHNV thường xuyên để nâng cao trình độ nghiên cứu.

Trong những năm qua, hoạt động nghiên cứu KHXHNV ở Lâm Đồng có nhiều cố gắng và đạt được kết quả nhất định, song còn những tồn tại cần phải khắc phục như đã nêu ở trên. Do đó, việc nghiên cứu KHXHNV sau năm 2000 phải tiếp tục thực hiện định hướng chỉ đạo của Tỉnh ủy và tập trung vào những vấn đề lớn sau đây: Nghiên cứu về xây dựng Đảng, nghiên cứu về hệ thống quản lý Nhà nước và cải tiến thủ tục hành chính, nghiên cứu về cây dựng các đoàn thể trong hệ thống chính trị, nghiên cứu về giáo dục pháp luật trong đời sống xã hội, nghiên cứu về quản lý doanh nghiệp v.v... nhằm góp phần giúp cho Tỉnh ủy, UBND Tỉnh lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý xã hội và phát triển kinh tế - xã hội trong quá trình CNH, HĐH ở Lâm Đồng.

NGÔ QUANG TÍCH  
Ban tuyên giáo Tỉnh ủy Lâm Đồng