Ở Đà Lạt, số ngày mưa phân bố rất không đều trong năm. Các tháng trong mùa đông và mùa xuân số ngày mưa rất ít chỉ có 2 - 6 ngày, bằng khoảng 1/5 đến 1/10 của số ngày mưa trong các tháng mùa mưa.

Từ tháng 4 bắt đầu mùa mưa cũng là thời gian có số ngày mưa tăng lên rõ rệt. Từ 8-11 ngày của tháng 4 tăng lên khoảng trên dưới 20 ngày trong các tháng tiếp theo từ tháng 5-10.

Thời gian mùa mưa ổn định từ tháng 6 đến tháng 9 cũng là thời gian có số ngày mưa ổn định qua các tháng. Cũng như lượng mưa, tháng 9 là tháng có số ngày mưa nhiều nhất (17 - 24 ngày). bảng 33.

7.1.2 Cường độ mưa

Việc đáng giá cường độ mưa có một tầm quan trọng đối với thực tiễn sản xuất. Trong điều kiện như Đà Lạt càng được đặc biệt chú trọng. Vì hầu hết diện tích canh tác không bằng phẳng, dốc dễ bị xói mòn do mưa. Cây trồng chủ yếu loại là rau, loại cây dễ bị trôi, dạt khi gieo hạt và đổ dập khi đã mọc nếu gặp mưa lớn. Ngoài ra, phân tích cường độ mưa còn có ý nghĩa trong việc bảo vệ những công trình chống lũ lụt đầu nguồn. Nếu lượng mưa lớn tập trung vào một thời gian ngắn tức là cường độ mưa lớn thì khả năng gây lũ và sức uy hiếp của lũ lớn.

7.1.2.1. Lượng mưa ngày trung bình

Nơi có số ngày mưa ít là nơi có lượng mưa ngày trung bình lớn và nơi có ngày mưa nhỏ thì lượng mưa ngày trung bình bé.

Lượng mưa ngày trung bình ở một nơi thuộc vùng Đà Lạt được phản ảnh ở bảng 34.

7.1.2.2. Tần suất mưa các cấp

Nếu chia lượng mưa theo 4 cấp: mưa nhỏ (lượng mưa dưới 20 mm) mưa vừa (20 - 50 mm), mưa to (50 - 100 mm) và mưa rất to (trên 100 mm) thì tình hình phân bố số ngày mưa của các cấp ở Đà Lạt trong các tháng như bảng 35.

Ba tháng khô nhất trong mùa khô (12 - 1 - 2) số ngày có lượng mưa nhỏ chiếm đến trên dưới 90%, trong khi đó số ngày có lượng mưa vừa và to chỉ chiếm khoảng 10% và không có ngày nào mưa rất to. Trong thời gian này, nhất là hai tháng giêng và 2 ảnh hưởng chủ yếu đến địa phương là khí đoàn cực đới lục địa lạnh và khô. Thời tiết rất ổn định. Đối với sản xuất nông nghiệp tuy đây là thời gian có được tổng lượng bức xạ dồi dào nhất, thế nhưng cũng là giai đoạn khó khăn nhất về nguồn nước cung cấp, cán cân nước hụt đến mức tối đa trong năm.

Tháng bắt đầu mùa mưa (tháng 4) và hai tháng trước khi kết thúc mùa mưa (tháng 9, 10) số ngày có lượng mưa vừa và to chiếm một tỷ lệ lớn nhất so với các tháng khác (30 - 40%). Đối với một số cây trồng có hạt bé, cây con yếu thì không nên gieo vào thời gian này và cũng cần chú ý chọn thời vụ thích hợp để cây giống (rau, cây dược liệu) khi ra hoa tránh mưa to dễ hư hỏng.

Trong thời gian từ tháng 6 đến tháng 8 tuy số ngày mưa nhiều, thời gian mưa trong ngày dài nhưng cường độ mưa không lớn lắm nên số ngày có lượng mưa vừa và to chỉ chiếm 14 - 22% ít hơn thời kỳ đầu và cuối mùa mưa. ở vùng Đà Lạt cũng có thể xảy ra những trận mưa rất to vào đầu và cuối mùa mưa nhưng với tần suất rất nhỏ (< 1%).

7.1.3. Mùa mưa

Cũng như các tỉnh Bắc Tây Nguyên, Nam Bộ, Đà Lạt trong năm có mùa mưa, mùa khô rõ rệt. Tuy nhiên, do vị trí và địa hình nên thời gian bắt đầu và kết thúc của hai mùa ở từng vùng không hẳn hoàn toàn khác nhau.

7.1.3.1.Thời gian bắt đầu và kết thúc mùa mưa.

Ở MỘT NƠI KHI mà mùa mưa và mùa khô càng phân biệt rõ rệt bao nhiêu thì việc xác định thời gian bắt đầu và kết thúc của mùa càng có ý nghĩa bấy nhiêu.

Thật vậy, như Đà Lạt hàng năm mùa mưa đến sớm hay muộn và kết thúc vào lúc nào không những có liên quan chặt chẽ đến kế hoạch hoạt động của các ngành như: du lịch, thể thao, xây dựng... mà quan trọng hơn là việc bố trí thời vụ của cây trồng.

Trong điều kiện chưa có những công trình thủy lợi để chủ động cung cấp nước mà sản xuất nông nghiệp phải dựa vào nước mưa là chính thì thì việc hoạch định lịch gieo trồng rất phụ thuộc vào tình hình mưa.

Đà Lạt, mùa mưa trung bình bắt đầu vào thượng tuần tháng 4 và kết thúc trong tuần đầu tháng 11 (với suất bảo đảm 50%). Thời gian kéo dài của mùa mưa trên 200 ngày (Bảng 36).

BẢNG 36:
NGÀY BẮT ĐẦU, KẾT THÚC VÀ THỜI GIAN KÉO DÀI CỦA MÙA MƯA Ở ĐÀ LẠT (TRƯỜNG ĐẠI HỌC)

Hàng năm mùa mưa có thể xê dịch, thời gian bắt đầu và kết thúc khác nhau, sớm hay muộn.

Nếu chọn suất bảo đảm 80% thì thời gian bắt đầu mùa mưa vào trung tuần tháng 4 và kết thúc vào hạ tuần tháng 11, có nghĩa là trong 100 năm chỉ có 20 năm không nằm vào thời gian ấy. Tuy nhiên, trong thực tiễn tùy theo yêu cầu của mỗi ngành, cũng cần xét đến những trường hợp đặc biệt.

Với suất bảo đảm 5% và 95% thì thời gian bắt đầu sớm nhất của mùa mưa là trung tuần tháng 3 và chậm nhất là thượng tuần tháng 5. Ngày kết thúc sớm nhất là trung tuấn tháng 10 và muộn nhất là đầu tháng 12.

Như vậy, thông thường mùa mưa kéo dài khoảng 7 tháng. Năm có mùa mưa ngắn nhất cũng kéo dài hơn 5 tháng.

Do có mùa mưa dài như vậy nên không những có ảnh hưởng nhất định đến hoạt động của một số ngành mà ngay cả chất lượng của một số sản phẩm về nông nghiệp cũng bị giảm sút như đối với một số cây ăn quả chẳng hạn.

Do mưa nhiều nên trái ít ngọt (tất nhiên cũng do chất đất một phần) tỷ lệ thối rụng cao, vỏ trái cây thường không được nhẵn bóng, đối với yêu cầu xuất khẩu bị hạn chế.

Do mưa liên miên nên việc phun thuốc trừ sâu kém tác dụng, vả lại do độ ẩm cao nên sâu bệnh phát triển chủ yếu về mùa này.

7.1.3.2. Đỉnh mưa

Như trên ta đã biết, mùa mưa kéo dài 7 tháng, nhưng trong 7 tháng ấy không phải lượng mưa trải đều trong các tháng mà có thời kỳ mưa khá tập trung, số ngày mưa nhiều, cường độ mưa lớn, lượng mưa vượt các tháng khác và đạt mức tối đa trong năm gọi là đỉnh mưa.

Việc xác định thời gian xuất hiện đỉnh mưa có ý nghĩa lớn đối với sản xuất.

Đối với những vùng trồng rau, cây dược liệu như Đà Lạt, cũng phải chú trọng thời gian này. Nếu gieo hạt trong thời gian này thì hạt bị trôi hoặc bị xói lấp, kể cả những cây con mới mọc cũng bị đổ dập.

Thời gian xuất hiện đỉnh mưa cũng chính là thời kỳ có dòng chảy lớn, lũ lớn xảy ra, uy hiếp công trình chống lũ mạnh nhất.

Ở ĐÀ LẠT, tần suất xuất hiện đỉnh mưa tập trung vào tháng 9: 54,5%. Các tháng khác thì rất ít (tháng 5: 18,2% tháng 8: 9,1%, và tháng 10: 18,2% - xem bảng 37).

7.1.3.3. Tổng lượng mưa trong mùa mưa

Lượng mưa trong mùa mưa giữ một vai trò rất quan trọng trong cán cân nước ở Đà Lạt. Thật vậy, hàng năm lượng mưa trong mùa mưa chiếm tỷ lệ rất lớn của tổng lượng mưa năm. Theo số liệu trung bình nhiều năm thì tổng lượng mưa trong mùa mưa chiếm 93,1% của lượng mưa năm. Trong khi đó tổng lượng mưa trong mùa khô chỉ chiếm 7%. Cá biệt có những năm lượng mưa của mùa mưa bằng tổng lượng mưa năm vì trong mùa khô không có mưa, hoặc lượng mưa không đáng kể.

Tóm lại chế độ mưa ở Đà Lạt có những đặc điểm sau:

1) Lượng mưa thuộc loại trung bình so với các nơi khác ở miền Nam, nhiều hơn một số nơi vùng duyên hải Nam Trung bộ, nhưng nhỏ hơn thành phố Hồ Chí Minh. So với các vùng trong tỉnh thì lượng mưa Đà Lạt lớn hơn Đức Trọng nhưng nhỏ hơn nhiều so với Bảo Lộc.

2) Lượng mưa phân bố rất không đều trong năm. Độ biến động có tính chu kỳ và không chu kỳ đều lớn hơn gấp bội so với nhiệt độ. Lượng mưa của các tháng mùa mưa chiếm 93% tổng lượng mưa năm.

3) Mùa mưa kéo dài 7 tháng, bắt đầu vào thượng tuần tháng 4 và kết thúc vào thượng tuần tháng 11.

4) Hai tháng đầu mùa mưa (4,5) thời gian mưa trong các ngày chủ yếu là buổi chiều, thường là những trận mưa dông.

5) Tháng 9 có lượng mưa lớn nhất trong năm, thường tập trung những trận mưa có cường độ lớn nên hay gây ra xói mòn, lũ lớn ở vào thời gian này.

7.2. Độ ẩm tương đối của không khí

Độ ẩm tương đối của không khí trong các tháng mùa mưa ở Đà Lạt khá cao (86 - 91%). Tháng 7,8 và tháng 9 có độ ẩm lớn nhất (trên dưới 90%). Các mùa khô từ 75 - 85%. Do ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc và ít nhiều của hệ thống phơn khí nó vượt qua dãy Langbian vào Đà Lạt, cho nên trong các tháng 2 tháng 3 độ ẩm xuống thấp nhất (75 - 79%). Trong thời kỳ này cá biệt có những ngày độ ẩm lúc 13 giờ chỉ có 7 - 15%. Như vậy độ ẩm của các tháng trong năm chênh lệch không lớn (16%). Biến trình năm của độ ẩm thấp nhất trung bình lúc 13 giờ cũng tương tự như độ ẩm trung bình, trị số thấp nhất rơi vào tháng 3 (40%) và cao nhất vào tháng 7, 8 (68%), biên độ năm giao động 23%, (Bảng 38).

Do nhiệt độ thấp nên nhìn chung độ ẩm tương đối trung bình của không khí ở Đà Lạt cao hơn so với thành phố Hồ Chí Minh, nhất là từ chiều tối đến sáng sớm (thời gian này nhiệt độ hạ nhanh và thấp). So với Hà Nội trong các tháng mùa mưa và sau đó một vài tháng độ ẩm trung bình của Đà Lạt có cao hơn. nhưng từ tháng giêng đến tháng 4 thì ngược lại. Do vậy, trong những tháng rét nhất như tháng giêng, tháng 2 tuy nhiệt độ có thấp hơn Hà Nội nhưng vẫn thấy dễ chịu hơn, không rét, buốt như Hà Nội. Nếu xét độ ẩm thấp nhất trung bình lúc 13 giờ thì ở Hà Nội luôn luôn có trị số cao hơn Đà Lạt. Biên độ ngày của độ ẩm Đà Lạt cũng lớn hơn cả thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội.

Từ biến trình của nhiệt độ và độ ẩm về đại thể có thể suy ra biến trình của bốc hơi nước. Trong điều kiện các yếu tố khác thay đổi nếu nhiệt độ tăng, độ ẩm giảm thì lượng bốc hơi tăng. ở Đà Lạt, lượng bốc hơi lớn nhất vào mùa khô.

Nhìn chung, tốc độ toát hơi nước của cây trong mùa khô cũng lớn. Vì vậy trong mùa này nên lưu ý cung cấp nước thỏa đáng cho cây trồng.

7.3. Khô hạn

Hàng năm, sau một mùa mưa ẩm kéo dài chừng 7 tháng, đến khoảng cuối tháng 10 sang đến tháng 11 khi khí đoàn cực đới từng đợt xâm nhập và khống chế trên Cao nguyên Lâm Viên, nhiệt độ hạ thấp, trời tối dần lên, đấy là những ngày bắt đầu của mùa khô hạn. Mùa này được kéo dài đến 5 tháng.

Đối với hoạt động ngoài trời như du lịch, thể thao... đây là thời kỳ lý tưởng nhất trong năm, khoảng từ tháng 12 trở đi bầu trời thường trong xanh, nhiệt độ tuy có hạ thấp nhưng chủ yếu là về đêm, ban ngày vẫn trên 180C, dễ chịu. Nắng nhiều, nhưng độ ẩm không khí thấp nên không bị oi bức, mệt mỏi, thích hợp cho việc nghỉ ngơi điều dưỡng.

Tuy nhiên, đối với sản xuất nông nghiệp thì đây là thời kỳ khó khăn nhất. Vấn đề chủ yếu là thiếu nước cung cấp cho cây trồng. Như phần trên đã nói đến là trong mùa này lượng mưa xem như không đáng kể, chỉ chiếm khoảng 7% của tổng lượng mưa năm.

Trong mùa khô hàng năm thường có những thời kỳ không mưa liên tục kéo dài từ một đến 2 tháng có khi đến hơn 3 tháng.

Ngược với lượng mưa, do độ ẩm không khí thấp, bức xạ mặt trời lớn nên lượng bốc hơi của mặt đất và toát hơi nước của cây trồng vào mùa này rất lớn (Bảng 39).

E = 0,0018 (100 - f) (25 - t)2

E = lượng bốc hơi khả năng tháng

f = độ ẩm trung bình tháng

t = nhiệt độ trung bình tháng

Các tháng trong mùa mưa , do độ ẩm lớn, độ hụt bão hòa nhỏ hơn lượng bốc hơi tháng chỉ khoảng 30 - 40 mm. Từ tháng 11 trở đi tổng lượng bốc hơi tháng tăng nhanh đến tháng 3, tháng có lượng bốc hơi cao nhất (84 mm), gấp đôi các tháng mùa hè.

Như vậy, rõ ràng là cán cân nước trong thời gian này chi nhiều hơn thu, hao hụt nghiêm trọng, nên khô hạn xảy ra gay gắt.

Ở ĐẤY, TA cũng có thể dùng chỉ số giáng thủy hữu hiệu Ton-nơ-oai-tơ để khảo sát tình hình nước trong năm (Bảng 40).

Bảng 40: 
CHỈ SỐ GIÁNG THỦY HỮU HIỆU

Trường hợp < 1: có nghĩa là lượng bốc hơi vượt lượng mưa. Như vậy trong mùa khô, từ tháng 12 đến tháng 3, lượng bốc hơi hoàn toàn lớn hơn lượng mưa, cán cân nước hụt mức, chi nhiều hơn thu.

Để dánh giá mức độ và thời gian xảy ra khô hạn, người ta thường dùng hệ số thủy nhiệt K.

Qua khảo nghiệm tình hình thực tế của địa phương kết hợp với những kết quả nghiên cứu của các tác giả nước ngoài thấy rằng trị số của K được đặc trưng cho tình hình nước đối với cây trồng như sau:

K > 1 : nước đủ hoặc thừa

K < 1 : thiếu nước, là thời kỳ khô hạn

K ? 0,5 : nước thiếu nghiêm trọng, hạn nặng.

Căn cứ vào bảng 41, theo số liệu trung bình nhiều năm thì thời kỳ khô hạn ở Đà Lạt bắt đầu vào đầu tuần tháng 12 và kết thúc vào hạ tuần tháng 3.

Bảng 41: 
GIÁ TRỊ TRUNG BÌNH CỦA HỆ SỐ K
(Trường Đại học 1964-1974)

Tuy nhiên, đây mới là giá trị trung bình, để sử dụng một cách đảm bảo hơn, có thể căn cứ kết quả ở bảng 42, đó là tần suất xuất hiện trị số K các cấp.

BẢNG 42: TẦN SUẤT XUẤT HIỆN TRỊ SỐ K<1 VÀ K ≤ 0,5 Ở ĐÀ LẠT (%)